تحقیق در مورد سورة الفاتحة (مکی)

بخشهایی از متن:

فاتحه [گشاینده] چون قرآن با این سوره شروع می‏شود و این سوره آغازگر قرآن است، «فاتحه‏» نامیده می‏شود. بخاطر حمد و ستایشی که در این سوره از خداوند بعمل آمده نام دیگرش سوره «حمد» است. و نیز بنام «شکر» و «وافیه‏» و «نور» هم از آن یاد می‏شود. نام دیگرش «سبع المثانی‏» است و نیز «ام الکتاب‏». امام صادق(ع) فرموده است: سوره‏ای که اولش ستایش، وسطش اخلاص و آخرش نیایش است. این سوره 7 آیه دارد و در سال سوم بعثت آمده و چهل و سومین سوره است که در مکه نازل شده است. بعضی هم این سوره را اولین سوره دانسته‏اند.

بیان معنى فاتحه الكتاب .

فـاتـحـه الـكتاب , یعنى گشاینده كتاب ربانى , زیرا كه كتاب ربانى را, مبدا و مفتتح و محل شروع جزوى نیست و افتتاح مصاحف بدوست و آغاز تعلیم نورسیدگان مكتب تعلم از او.در نماز افتتاح قرائت ازو كنند و اول مكتوب در لوح محفوظ او بود و در اول وحى نازل شد و بـعـضـى فرموده اند كه چون بدین سوره باب فتوح مناجات آن بر حضرت سید موجودات ـ علیه وعلى آله افضل الصلوات واكمل التحیات ـ مفتوح شد, او را بدین جهت فاتحه خوانند.

و به حقیقت این سوره , گشاینده ابواب رحمت است بر وجوه احوال عباد, هم در تحصیل معاش و هم در كسب معارف معاد.

...

استشهاد بر اینكه جنس حمد و همه حمد از آن خدا است خدایتعالى هم در برابر اسماء جمیلش محمود و سزاوار ستایش است ، و هم در برابر افعال جمیلش ، و نیز روشن شد كه هیچ حمدى از هیچ حامدى در برابر هیچ امرى محمود سر نمى زند مگر آنكه در حقیقت حمد خدا است ، براى آنكه آن جمیلى كه حمد و ستایش حامد متوجه آنست فعل خدا است ، و او ایجادش كرده ، پس جنس ‍ حمد و همه آن از آن خدا است .از سوى دیگر ظاهر سیاق و به قرینه التفاتیكه در جمله : ((ایاك نعبد))...، بكار رفته ، و ناگهان خداى سبحان مخاطب بندگان قرار گرفته ، چنین دلالت دارد كه سوره مورد بحث كلام بنده خداست ، به این معنا كه خدایتعالى در این سوره به بنده خود یاد مى دهد كه چگونه حمدش گوید، و چگونه سزاوار است ادب عبودیت را در مقامى كه مى خواهد اظهار عبودیت كند، رعایت نماید، و این ظاهر را جمله (الحمد لله ) نیز تاءیید میكند .

براى اینكه حمد توصیف است ، و خداى سبحان خود را از توصیف واصفان از بندگانش منزه دانسته ، و فرموده : ((سبحان اللّه عما یصفون ، الا عباد اللّه المخلصین ))، خدا منزه است از آنچه توصیفش مى كنند، مگر بندگان مخلص ‍ او)، و در كلام مجیدش هیچ جا این اطلاق را مقید نكرده ، و هیچ جا عبارتى نیاورده كه حكایت كند حمد خدا را از غیر خدا، بجز عده اى از انبیاء مخلصش ، كه از آنان حكایت كرده كه حمد خدا گفته اند، در خطابش به نوح علیه السلام فرموده : (فقل الحمد لله الذى نجینا من القوم الظالمین ، پس بگو حمد آن خدائى را كه ما را از قوم ستمكار نجات داد)، و از ابراهیم حكایت كرده كه گفت :